huge boobs pictures hd. 3gp desi glamcore perfect goddesses in oral.

https://eporner.monster destiny blonde has a sweet teen pussy.

ADM and the Zachman Framework


Introduction | The Zachman Framework | Mapping TOGAF to the Zachman Framework


This chapter provides a mapping of the TOGAF Architecture Development Method (ADM) to the Zachman Framework.

Introduction

A number of architecture frameworks exist, each of which has its particular advantages and disadvantages, and relevance, for enterprise architecture. Several are discussed in Other Architectures and Frameworks .

However, there is no accepted industry standard method for developing an enterprise architecture. The Open Group goal with TOGAF is to work towards making the TOGAF ADM just such an industry standard method, which can be used for developing the products associated with any recognized enterprise framework that the architect feels is appropriate for a particular architecture. The Open Group vision for TOGAF is as a vehicle and repository for practical, experience-based information on how to go about the process of enterprise architecture, providing a generic method with which specific sets of deliverables, specific reference models, and other relevant architectural assets can be integrated.

To illustrate the concept, this section provides a mapping of the various phases of the TOGAF ADM to the cells of the well-known Zachman Framework.

The Zachman Framework

The Zachman Framework for Enterprise Architecture, sometimes simply referred to as the “Zachman Framework”, has become a de facto standard for classifying the artifacts developed in enterprise architecture. It is a logical structure for classifying and organizing the design artifacts of an enterprise that are significant to its management. It draws on a classification scheme found in the more mature disciplines of architecture/construction and engineering/manufacturing, used for classifying and organizing the design artefacts relating to complex physical products such as a building or an aircraft. Zachman adopts this classification scheme to the design and construction of information systems.

The Zachman Framework comprises a 6×6 matrix.


The columns represent various aspects of the enterprise that can be described or modeled; and the rows represent various viewpoints from which the aspects can be described. Thus each cell formed by the intersection of a column and a row represents an aspect of the enterprise modeled from a particular viewpoint. The architect selects and models the cells that are appropriate to the immediate purpose, with the ultimate objective of modeling all the cells.

The six viewpoints are:

  1. The Scope (Contextual) viewpoint – aimed at the planner
  2. The Business Model (Conceptual) viewpoint – aimed at the owner
  3. The System (Logical) viewpoint – aimed at the designer
  4. The Technology (Physical) viewpoint – aimed at the builder
  5. The Detailed Representations (Out-of-Context) viewpoint – aimed at the subcontractor
  6. The Functioning Enterprise viewpoint

The six aspects – and the interrogatives to which they correspond – are:

  1. The Data aspect – What?
  2. The Function aspect – How?
  3. The Network aspect – Where?
  4. The People aspect – Who?
  5. The Time aspect – When?
  6. The Motivation aspect – Why?

Although the Zachman Framework applies to enterprises, the Framework itself is generic. It is a comprehensive, logical structure for the descriptive representations (i.e., models or design artefacts) of any complex object, and it does not prescribe or describe any particular method, representation technique, or automated tool.

The strength of the Framework is that it provides a way of thinking about an enterprise in an organized way, so that it can be described and analyzed. It also enables the individuals involved in producing enterprise information systems to focus on selected aspects of the system without losing sight of the overall enterprise context. In designing and building complex systems, such as enterprise systems, there are simply too many details and relationships to consider simultaneously. At the same time, isolating single variables and making design decisions out of context results in sub-optimization, with all the attendant costs and risks. The challenge is the same whether the system is physical (like an aircraft) or conceptual (like an enterprise system). How do you design and build it, piece by piece, and step by step, such that it achieves its purpose without losing its value and raising its cost by optimizing the pieces and sub-optimizing the overall?

Mapping TOGAF to the Zachman Framework

The scope of the four architecture domains of TOGAF align very well with the first four rows of the Zachman Framework, as shown in the following mapping of these domains.


Several domains overlap in the above diagram: the earliest domain to address a cell has precedence in the coloring scheme.

The mappings of the individual phases of the ADM are shown in detail below.

Note:
In addition to the mappings to specific cells given below, the detailed representations and functioning enterprise viewpoints (the lowest two rows) of the Zachman Framework are also addressed and represented in TOGAF, through the Architecture Governance Framework (see Architecture Governance Framework), and through ADM deliverables such as the various Architecture Contracts (see Architecture Contracts). These ensure the validity and viability of the delivered solutions to meet the business needs.

Preliminary Phase: Framework and Principles

The outputs of this phase are:

  • Framework DefinitionZF: Business/Function (model of the architecture development process)
    [R2,C2]
  • Architecture principlesZF: Scope/Data, Scope/Function, Scope/Network, Scope/People, Scope/Time, Scope/Motivation
    [R1,C1; R1,C2; R1,C3; R1,C4; R1,C5; R1,C6]
  • Restatement of, or reference to, business principles, business goals, and business driversZF: Composite of: Scope/Motivation, Business/Motivation
    [R1,C6; R2,C6]

Phase A: Architecture Vision

The outputs of this phase are:

  • Approved Statement of Architecture Work, including in particular:
    • Scope and constraintsZF: Scope/Data, Scope/Function, Scope/Network, Scope/People, Scope/Time
      [R1,C1; R1,C2; R1,C3; R1,C4; R1,C5; R1,C6]
      Note:
      The Scope/Motivation cell is presumed to be addressed by strategic business planning activities outside the scope of the Architecture Vision.
    • Plan for the architecture work
  • Refined statements of business principles, business goals, and strategic driversZF: Scope/Data, Scope/Motivation
    [R1,C1; R1,C6]
  • Architecture principles (if not previously existing)ZF: Scope/Data, Scope/Function, Scope/Network, Scope/People, Scope/Time, Scope/Motivation
    [R1,C1; R1,C2; R1,C3; R1,C4; R1,C5; R1,C6]
  • Architecture Vision/Business Scenario, including:
    • Baseline Business Architecture, Version 0.1ZF: Business/Data, Business/Function, Business/Network, Business/People, Business/Time, Business/Motivation
      [R2,C2; R2,C2; R2,C3; R2,C4; R2,C5; R2,C6]
    • Baseline Technology Architecture, Version 0.1ZF: System/Data, System/Function, System/Network, System/People, System/Time, System/Motivation
      [R3,C2; R3,C2; R3,C3; R3,C4; R3,C5; R3,C6]
    • Target Business Architecture, Version 0.1ZF: Business/Data, Business/Function, Business/Network, Business/People, Business/Time, Business/Motivation
      [R2,C2; R2,C2; R2,C3; R2,C4; R2,C5; R2,C6]
    • Target Technology Architecture, Version 0.1ZF: System/Data, System/Function, System/Network, System/People, System/Time, System/Motivation
      [R3,C2; R3,C2; R3,C3; R3,C4; R3,C5; R3,C6]

Phase B: Business Architecture

The outputs of this phase are:

  • Statement of Architecture Work (updated if necessary)
  • Validated business principles, business goals, and strategic driversZF: Scope/Data, Scope/Function, Scope/Network, Scope/People, Scope/Time
    [R1,C1; R1,C2; R1,C3; R1,C4; R1,C5; R1,C6]
  • Target Business Architecture, Version 1.0 (detailed)
    • Organization structure, identifying business locations and relating them to organizational unitsZF: Scope/Network, Scope/People, Business/Network, Business/People
      [R1,C3; R1,C4; R2,C3; R2,C4]
    • Business goals and objectives, for each organizational unitZF: Scope/Network, Scope/Time, Business/Network, Business/Time, Business/Motivation
      [R1,C3; R1,C5; R2,C3; R2,C5; R2,C6]
      Note:
      The Scope/Motivation cell is presumed to be addressed by strategic business planning activities outside the scope of the Business Architecture.
    • Business functions – a detailed, recursive step involving successive decomposition of major functional areas into sub-functionsZF: Scope/Function, Business/Function
      [R1,C2; R2,C2]
    • Business services – the services that each enterprise unit provides to its customers, both internally and externallyZF: Business/Function, System/Function
      [R2,C2; R3,C2]
    • Business processes, including measures and deliverablesZF: Business/Function, Business/Time
      [R2,C2; R2,C5]
    • Business roles, including development and modification of skills requirementsZF: Scope/People, Business/People
      [R1,C4; R2,C4]
    • Correlation of organization and functions; relate business functions to organizational units in the form of a matrix reportZF: Scope/Function, Scope/Network, Scope/People, Business/Function, Business/Network, Business/People
      [R1,C2; R1,C3; R1,C4; R2,C2; R2,C3; R2,C4]
  • Baseline Business Architecture, Version 1.0 (detailed), if appropriate
  • Views corresponding to the selected viewpoints addressing key stakeholder concerns
  • Gap analysis results
  • Technical requirements (drivers for the Technology Architecture work): identifying, categorizing, and prioritizing the implications for work in the remaining architecture domains; for example, by a dependency/priority matrix (e.g., guiding trade-off between speed of transaction processing and security); list the specific models that are expected to be produced (e.g., expressed as primitives of the Zachman Framework)ZF: System/Motivation
    [R3,C6]
  • Business Architecture Report
  • Updated business requirements

Note:
The Business/Data cell is covered by the Data and Applications Architectures.

Phase C: Informations System Architectures: Data Architecture

The outputs of this part of Phase C are:

  • Statement of Architecture Work (updated if necessary)
  • Baseline Data Architecture, Version 1.0, if appropriate
  • Validated principles, or new data principles (if generated here)ZF: Scope/Data, Scope/Network, Scope/People, Scope/Time
    [R1,C3; R1,C4; R1,C5]
  • Target Data Architecture, Version 1.0:
    • Business data modelZF: Business/Data
      [R2,C1]
    • Logical data modelZF: System/Data
      [R3,C1]
    • Data management process modelsZF: System/Function, System/People
      [R3,C2; R3,C3]
    • Data entity/business function matrixZF: Composite of Business/People, System/Data, System/Function
      [R2,C4; R3,C1; R3,C2]
    • Data interoperability requirementsZF: Composite of System/Data, System/Function, System/Network, System/People
      [R3,C1; R3,C2; R3,C3; R3,C4]
  • Viewpoints addressing key stakeholder concerns
  • Views corresponding to the selected viewpoints; for example:
    • Data dissemination viewZF: Composite of System/Data, System/Function, System/Network, System/People
      [R3,C1; R3,C2; R3,C3; R3,C4]
    • Data lifecycle viewZF: Composite of System/Data, System/Function, System/Time
    • Data security viewZF: Composite of System/Function, System/Data, System/Network, System/People, System/Time
    • Data model management viewZF: Composite of Business/Data, System/Data, Business/Time, System/Time
  • Gap analysis results
  • Relevant technical requirements that will apply to this evolution of the architecture development cycleZF: System/Motivation
  • Data Architecture Report, summarizing what was done and the key findings
  • Impact Analysis
  • Updated business requirements, if appropriate

Phase C: Informations System Architectures: Applications Architecture

The outputs of this part of Phase C are:

  • Statement of Architecture Work (updated if necessary)
  • Baseline Applications Architecture, Version 1.0, if appropriate
  • Validated application principles, or new application principles (if generated here)ZF: Scope/Function, Scope/Network, Scope/People, Scope/Time
  • Target Applications Architecture, Version 1.0:
    • Process systems modelZF: System/Function
    • Systems/place modelZF: System/Network
    • People/systems modelZF: System/People
    • Systems/time modelZF: System/Time
    • Applications interoperability requirementsZF: Composite of System/Data, System/Function, System/Network, System/People, System/Time, System/Motivation
  • Viewpoints addressing key stakeholder concerns
  • Views corresponding to the selected viewpoints; for example:
    • Common applications services viewZF: Composite of System/Data, System/Function, System/Network, System/People, System/Time
    • Applications interoperability viewZF: Composite of System/Data, System/Function, System/Network, System/Time
    • Applications/information viewZF: Composite of System/Data, System/Function, System/Network, System/Time
    • Applications/user locations viewZF: Composite of System/Network, System/People
  • Gap analysis results
    • Areas where the Business Architecture may need to change to cater for changes in the Applications ArchitectureZF: Composite of Business/Data, Business/Function, Business/Network, Business/People, Business/Time
    • Identify any areas where the Data Architecture (if generated at this point) may need to change to cater for changes in the Applications ArchitectureZF: Composite of Business/Data, Business/People, Business/Time
    • Identify any constraints on the Technology Architecture about to be designedZF: System/Motivation
  • Applications Architecture Report, summarizing what was done and the key findings
  • Impact Analysis
  • Updated business requirements, if appropriate

Phase D: Technology Architecture

The outputs of Phase D are given below, first by relevant individual step, and then as a composite for the whole phase.

Step 1: Create a Baseline Description in the TOGAF Format

The outputs of this step are:

  • Technology Architecture principles (if not existing)ZF: Scope/Data, Scope/Function, Scope/Network, Scope/People, Scope/Time, Scope/Motivation
  • Target Technology Architecture, Version 0.2:
    • Technology Architecture – Constraints
    • Technology Architecture – Architecture Principles
    • Technology Architecture – Requirements Traceability, key questions list
    • Technology Architecture – Requirements Traceability, criteria for selection of service portfolio
    • Technology Architecture Model, Version 0.1ZF: Technology/Function, Technology/Network

Step 2: Consider Different Architecture Reference Models, Viewpoints, and Tools

The outputs of this step are:

  • Target Technology Architecture, Version 0.3
    • Technology Architecture – Architecture Viewpoints
      • Networked computing/hardware viewZF: System/Network, Technology/Network
      • Communications viewZF: Composite of: System/Network, System/People, Technology/Network, Technology/People
      • Processing viewZF: System/Data, System/Function, System/Network, System/People, System/Time, Technology/Data, Technology/Function, Technology/Network, Technology/People, Technology/Time
      • Cost viewZF: Technology/Motivation
      • Standards viewZF: Technology/Motivation
    • Technology Architecture – ConstraintsZF: System/Motivation

Step 3: Create an Architectural Model of Building Blocks

The outputs of this step are:

  • Target Technology Architecture, Version 0.4
    • Technology Architecture Model
      • Networked computing/hardware viewZF: Technology/Network, System/Network
      • Communications viewZF: Composite of: Technology/Network, Technology/People, System/Network, System/People
      • Processing viewZF: Technology/Network, Technology/Time, Technology/People, Technology/Data, Technology/Function, System/Network, System/Time, System/People, System/Data, System/Function
      • Cost viewZF: Technology/Motivation
      • Standards viewZF: Technology/Motivation
    • Technology Architecture – change requests and/or extensions or amendments to be incorporated in an organization-specific Architecture Continuum

Step 4: Select the Services Portfolio Required per Building Block

The outputs of this step are:

  • Target Technology Architecture, Version 0.5
    • Technology Architecture – target services (a description of the service portfolios required also known as an Organization-Specific Framework)ZF: Technology/Network, Technology/Time, Technology/People, Technology/Data, Technology/Function, Technology/Motivation
    • Technology Architecture – change requests and/or extensions or amendments to be incorporated in an organization-specific Architecture Continuum

Step 8: Conduct a Gap Analysis

The outputs of this step are:

  • Target Technology Architecture, Version 1.0:
    • Technology Architecture – gap reportZF: Composite of Technology/Data, Technology/ Function, Technology/Network, Technology/People, Technology/Time, Technology/Motivation

Composite Mapping for Phase D


For more detailed information on the Zachman Framework, refer to any of John Zachman’s publications, or the Zachman Institute for Framework Advancement (ZIFA) (www.zifa.com).
return to top of page


Navigation

The TOGAF document set is designed for use with frames. To navigate around the document:

  • In the main Contents frame at the top of the page, click the relevant hyperlink (Part I, Part II, etc.) to load the Contents List for that Part of the TOGAF document into the Secondary Index frame in the left margin.
  • Then click in that Contents List to load a page into this main frame.

return to top of page


Downloads

Downloads of the TOGAF documentation, are available under license from the TOGAF information web site. The license is free to any organization wishing to use TOGAF entirely for internal purposes (for example, to develop an information system architecture for use within that organization). A hardcopy book is also available from The Open Group Bookstore as document G063.

Những thông điệp từ quá khứ

(TTH) – Sắc phong là một nhóm tài liệu có giá trị trong hệ thống các loại văn bản Hán – Nôm của làng xã và họ tộc, đó là một loại hiện vật gốc đặc biệt quý hiếm (nói theo ngôn ngữ bảo tàng học), là tư liệu địa chí quý hiếm (nói theo ngôn ngữ thư viện học), là một loại cổ vật đặc biệt do có tính chất độc bản và là một nguồn tư liệu có giá trị về nhiều phương diện. Ngoài một số sắc phong làm chất liệu vải – lụa, chủ yếu là chất liệu giấy – giấy sắc, giấy long đằng.

Từ năm 2009 đến 2013, Thư viện Tổng hợp tỉnh phối hợp với Thư viện KHTH thành phố Hồ Chí Minh sưu tầm, số hóa được gần 105 ngàn trang tài liệu Hán – Nôm tại 26 làng với 116 dòng họ và gia đình, 12 phủ, trong đó có hàng ngàn sắc phong, chế.

Một nghề truyền thống

Theo một số tài liệu, thư tịch, nghề làm giấy sắc phong – giấy long đằng xuất hiện từ thời chúa Trịnh Tráng cách đây khoảng hơn 300 năm, là nghề độc quyền của họ Lại làng Nghè, tổng Bưởi, phủ Hoài Đức, Hà Tây (nay là phường Nghĩa Đô, Cầu Giấy, Hà Nội). Hàng năm, họ Lại cung cấp cho triều đình khoảng 2.000 tờ giấy sắc vàng, dùng làm sắc phong ban cho bách quan, bách thần đất Việt.

Sắc phong được lưu giữ tại một tư gia

Theo các cụ tổ của dòng họ Lại Nghĩa Đô, dưới các triều đại nhà Nguyễn, triều vua Khải Định sử dụng giấy sắc nhiều nhất, tính riêng năm tổ chức “Tứ tuần đại khánh” đã sử dụng đến 10.000 tờ. Có thể mẻ giấy sắc vàng làng nghề cuối cùng được sản xuất vào giữa năm 1944, và nghề làm giấy sắc làng Nghè cũng gần như thất truyền từ đó. Để sản xuất một tờ giấy sắc vàng là một công việc khó nhọc, trăn trở với sự lao động cần cù đầy sáng tạo của những nghệ nhân.

Nguyên liệu chính làm giấy sắc phải chọn lựa cây dó mọc ở hai bờ sông Thao (Phú Thọ) gọi là dó Thao và trải qua nhiều công đoạn như: ngâm nước lạnh và nước vôi, sau đó cho vào vạc nấu chín bằng hơi, ngoài một số công đoạn thông thường, giấy sắc còn phải thêm một số kỹ thuật khác như bóc uốn, nghè bồi keo, nhuộm vàng, vẽ hoa văn… Ngoài mặt kỹ thuật cầu kỳ độc đáo, loại giấy này còn rất đẹp. Hai mặt của đạo sắc với những nét vẽ có vàng, bạc tô điểm óng ánh lúc mềm mại, khi bay bổng. Khâu vẽ thể hiện sự tinh sảo của nghề. Người giỏi – thợ chính thì vẽ “chạy”, thợ kém hơn hay mới học việc thì vẽ “đồ” (tức theo nét “chạy” mà tô kim nhũ, vàng bạc). Nguyên liệu dùng để vẽ lên mặt giấy là các nguyên liệu hiếm quý: vàng, bạc nguyên chất và kim nhũ. Giấy sắc vì thế rất quý hiếm, hình thức màu sắc lại đẹp, không phai. Vì vậy, còn được gọi là giấy Kim Tiên. Nghệ nhân làm giấy sắc luôn giữ bí quyết kỹ thuật “đánh vàng, đánh bạc” tạo màu vẽ. Để làm công việc này họ thường làm ở những nơi kín đáo nhất trong nhà (gầm bàn thờ), nhằm tránh người ngoài học lỏm. Vì vậy, một tờ giấy sắc vàng sau khi hoàn thành có giá 1 lượng vàng dưới các triều đại nhà Nguyễn.

Lịch sử, văn hóa

Sắc phong có tên gọi đầy đủ là đạo sắc phong, bao gồm sắc phong chức tước cho quý tộc, quan chức của các vương triều và sắc phong thần do nhà vua phong tặng cho các vị thần được thờ ở trong đình, đền, miếu, từ đường…

Sắc phong trước tiên là một văn bản hành chính của nhà nước phong kiến, đứng đầu đại diện là nhà vua, ban thưởng khen ngợi cho những nhân vật có những đóng góp cho làng xã, đất nước. Những nhân vật được ban tặng sắc phong có thể là nhân thần (những người khi còn sống đã có công trạng, được làng xã thờ tự, suy tôn như thần) hoặc thiên thần, thiên nhiên thần được làng xã thờ vọng. Sắc phong truyền tải cho các thế hệ sau thông tin tư liệu trung thực về tên, tuổi, công trạng của một số nhân vật lịch sử như: quê quán, công tích. Mặt khác, sắc phong còn chứa đựng một số thông tin có thể bổ sung thêm những thiếu sót, sai lệch về lịch sử làng, xã và là một nguồn tư liệu quan trọng để nghiên cứu các tín ngưỡng dân gian. Qua sắc phong, người ta có thể biết thêm những thông tin về hệ thống hành chính với những địa danh và đơn vị hành chính mang niên đại cụ thể. Niên đại trên văn bản sắc phong Thừa Thiên Huế có vai trò quan trọng trong việc xác định mốc thời gian của việc ban cấp sắc phong, đồng thời thông qua niên đại có thể biết được những sự kiện lịch sử đã diễn ra trong khoảng thời gian đó. Niên đại trên sắc phong khẳng định giá trị của toàn bộ văn bản sắc phong, giúp các nhà nghiên cứu truy nguyên lại được nguồn gốc lịch sử của văn bản và các vấn đề có liên quan đến văn bản sắc phong đó. Như vậy, nghiên cứu sắc phong có thể cho ta những hiểu biết quý giá về địa lý, lịch sử, văn hóa dân gian.

Nghệ thuật dân tộc

Trang trí sắc phong in đậm dấu ấn tạo hình nghệ thuật của thời kỳ lịch sử tương ứng với thời gian ban hành sắc phong, đồng thời thể hiện sự sáng tạo và bàn tay kheo léo của các nghệ nhân xưa. Hoa văn hoạ tiết nền, màu sắc trên các sắc phong hết sức phong phú và đa dạng, đặc biệt là hình tượng rồng chủ đạo trên nền sắc phong, chúng luôn mang đậm dấu ấn phong cách nghệ thuật của từng thời đại trong lịch sử các triều đại phong kiến Việt Nam như: long vân, long cuốn thuỷ, long cuốn hoả chầu vào một vòng tròn tượng trưng cho mặt trời… tiếp đến là các hình tượng thuộc tứ linh như lân, quy, phượng hoặc hình cuốn thư, lá ba tiêu có dải tua cuốn, sách, hình chữ thọ cách điệu. Đặc biệt, trong tạo hình mỹ thuật các hình tượng trang trí này giữa các triều đại vua hoặc ngay trong một triều đại đều có sự khác biệt nhau về cách thể hiện. Những thông tin về họa tiết trang trí trên sắc phong góp phần giúp các nhà chuyên môn, cho thời đại chúng ta cách nhìn toàn diện hơn về phong cách mỹ thuật ở một giai đoạn lịch sử nhất định khi so sánh chúng với những hoạ tiết trang trí trên các chất liệu khác cùng niên đại.

Lịch sử chữ viết

Thư thể trên sắc phong cũng là một nguồn tư liệu có ý nghĩa đặc biệt đối với việc nghiên cứu về lịch sử chữ viết Hán Nôm ở Việt Nam. Hiện nay, chúng ta còn quá thiếu tư liệu để nghiên cứu về chữ viết của ông cha ta qua các thời kỳ cụ thể. Thư tịch cổ chỉ ghi lại quá ngắn gọn về thư thể, về các hành động thể hiện chữ viết. Do đó, những nhà nghiên cứu về thư thể, thư pháp Việt Nam không thể không để ý đến những con chữ cụ thể trên sắc phong. Chính hệ thống sắc phong đã cung cấp một khối lượng thông tin khổng lồ về thư thể với chữ viết có niên đại tuyệt đối. Hơn nữa, sắc phong ưu điểm hơn các thể loại văn khắc Hán Nôm trên lĩnh vực nghiên cứu thư thể vì đây là thể loại mà chữ được viết trực tiếp bằng bút lông trên giấy với sự biểu hiện chân xác các đặc điểm: mặc tích (vết tích mực), bút lực (lực đi bút), khởi bút (khởi điểm của bút), hành bút (đi bút), liên bút (liên kết nét), hồi bút (kết thúc bút). Theo đó, gần như đầy đủ các kỹ thuật của thư pháp được thể hiện chân thực nhất trên sắc phong. Phong cách chữ trên sắc phong ở từng thời kỳ thể hiện rõ ràng mà không phải đoán định, bàn cãi. Vì vậy, thông điệp này từ sắc phong giúp thế hệ chúng ta hiểu về phong cách chữ từng thời kỳ, sự chuyển biến, tiếp nhận, kế thừa, sáng tạo của thời kỳ sau so với thời kỳ trước ngay trong từng triều đại Việt Nam, sự vay mượn cũng như ảnh hưởng của thư thể Trung Quốc…

Góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa

Tư liệu Hán – Nôm nói chung, sắc phong nói riêng là một loại hình, loại hiện vật gốc trong hệ thống các loại hiện vật gốc thuộc nội thất di tích lịch sử văn hóa đã được công nhận cấp Quốc gia và cấp tỉnh. Sắc phong là một trong những hiện vật – tư liệu quan trọng góp phần xây dựng đề án, thiết kế tu bổ, tôn tạo di tích. Thông qua các thần hiệu trên các sắc phong, người ta có thể biết được di tích đó trước đây thờ những vị thần nào, nhân vật nào, từ đó có phương hướng tu bổ và phục dựng lại giá trị lịch sử, lễ hội dân gian đã từng gắn liền với di tích trong quá trình tồn tại theo quy luật phát triển.

Sắc phong làng xã nói chung và sắc phong làng xã Thừa Thiên Huế nói riêng là tài sản quý báu của dân tộc Việt Nam, góp phần xác minh về thời điểm thành lập làng xã, thôn ấp, đồng thời cũng cung cấp tư liệu về các tộc họ, tổ nghề, vùng miền, sự kiện. Việc sưu tầm, số hóa và nghiên cứu chuyên sâu về sắc phong làng xã có một ý nghĩa quan trọng trong việc nghiên cứu về phong tục lễ nghi của làng xã và những điển chế của triều đình đối với làng xã Việt Nam nói chung và với vùng đất Thuận Hóa – Phú Xuân nói riêng.

Trung Phương

Một số hình thức phủ định của phương ngữ Huế

Một số hình thức phủ định của phương ngữ Huế

Cập nhật  15:01 17/10/13

1. Theo cách hiểu chung nhất, thì phương ngữ là biến thể theo địa phương hoặc theo tầng lớp xã hội của một ngôn ngữ. Có những biến thể thuộc ngữ âm, từ vựng và cũng có những biến thể thuộc ngữ pháp, phong cách. Hiện nay, đã có một số công trình liên quan đến nội dung đầu (nhiều nhất là từ điển phương ngữ), còn nội dung sau thì khá hiếm hoi.


Nhà nghiên cứu Triều Nguyên.

Trong quá trình tìm hiểu phương ngữ Huế, người viết nhận thấy phương ngữ này có một số hình thức phủ định (thuộc lĩnh vực ngữ pháp, phong cách) không như ngôn ngữ phổ thông. Bài viết ngắn này nhằm bước đầu miêu tả các hình thức phủ định ấy, có thể xem như một bổ sung cho tình hình vừa nói.

2. Dựa vào các phương tiện ngôn ngữ dùng để phủ định, tạm chia vấn đề làm hai phần: phủ định bằng hình thức láy và phủ định bằng hình thức sử dụng các mô hình dành riêng. Riêng phần hai, gồm: dạng phủ định A trong hai mô hình A thì/là B và A bằng/như B theo cách cho B có đặc điểm mâu thuẫn với A; và dạng phủ định đặc biệt với mô hình Lo + A (A: một sự vật, sự việc hiển nhiên).

2.1. Phủ định bằng hình thức láy

2.1.1. Hình thức láy để phủ định rất đáng được chú ý. Có hai dạng láy để phủ định thường gặp, đó là dạng láy để tạo nên một tổ hợp gồm hai âm tiết, trong đó âm tiết thứ hai lặp lại bộ phận vần và thanh điệu của âm tiết thứ nhất, đồng thời, thay phụ âm đầu bằng [l-]. Thí dụ: “bưởi” (quả bưởi) láy thành “bưởi lưởi”, “ngồi” láy thành “ngồi lồi”, “giỏi” láy thành “giỏi lỏi”,…

Trường hợp âm tiết thứ nhất không có phụ âm đầu thì vẫn thêm [l-] vào, như “ổi” láy thành “ổi lổi”, “ăn” láy thành “ăn lăn”, “đi” láy thành “đi li”,… Nhưng nếu phụ âm đầu của âm tiết ấy là [l-] thì không láy được, nếu cứ láy (theo hướng đang bàn, là láy nguyên dạng) thì chẳng những không còn hàm nghĩa phủ định mà có thể trở nên vô nghĩa, nhất là với trường hợp các danh từ. Chẳng hạn, các từ “lợn”, “lốc”, “lều”,… khi láy thành “lợn lợn”, “lốc lốc”, “lều lều” thì hoặc vô nghĩa, hoặc có thể cho là các từ biểu thị số nhiều (trong một số ngữ cảnh nhất định), còn nghĩa phủ định thì rất mờ nhạt, đến có thể nói là không có.

Dạng láy để phủ định tiếp theo là một tổ hợp gồm năm âm tiết, trong đó âm tiết thứ ba như âm tiết thứ hai của trường hợp láy để phủ định vừa trình bày, hai âm tiết bốn và năm hoàn toàn giống nhau, chỉ thay phụ âm đầu [l-] bằng [s-] (chữ viết: x-), riêng âm tiết thứ hai luôn cố định là “bờ”. Thí dụ (để tiện nắm bắt, ở đây dùng lại yếu tố gốc hay âm tiết thứ nhất trong thí dụ trước): “bưởi” láy thành “bưởi: bờ lưởi xưởi xưởi”, “ngồi” láy thành “ngồi: bờ lồi xồi xồi”, “giỏi” láy thành “giỏi: bờ lỏi xỏi xỏi”…

Tương tự với dạng láy trên, nếu âm tiết thứ nhất không có phụ âm đầu thì vẫn thêm [l-] vào, như “ổi” láy thành “ổi: bờ lổi xổi xổi”, “ăn” láy thành “ăn: bờ lăn xăn xăn”, “đi” láy thành “đi: bờ li xi xi”,… Riêng với trường hợp âm tiết thứ nhất có phụ âm đầu [l-], thì dạng láy này vẫn thực hiện được, theo cách âm tiết thứ ba lặp lại âm tiết đầu. Chẳng hạn, các từ “lợn”, “lốc”, “lều”,… khi láy, thành “lợn: bờ lợn xợn xợn”, “lốc: bờ lốc xốc xốc”, “lều: bờ lều xều xều”…

Có thể thấy, hai dạng láy vừa nêu thuộc loại láy bộ phận: khác nhau ở âm đầu, vần và thanh điệu giống nhau. Nổi bật, là vai trò của phụ âm đầu [l-]. Sự xuất hiện của nó ở hai dạng láy phủ định này không phải ngẫu nhiên, mà có thể giải thích đây là một sự kết hợp theo quy luật: hai phụ âm đầu trong mỗi tổ hợp phải khác nhau về phương thức và vị trí cấu âm, mà [l-] là một phụ âm bên, đối lập với tất cả các phụ âm còn lại, nên thỏa mãn yêu cầu này. Chúng ta đã biết, trong trường hợp láy bộ phận có âm đầu khác nhau, thì có đến khoảng một nửa bắt gặp sự xuất hiện của phụ âm đầu [l-] ở âm tiết láy lại (âm tiết này đứng trước âm tiết láy); thí dụ: lầu bầu, luẩn quẩn, lác đác, loay hoay, lỏng chỏng, lom khom, lễ mễ, lèm nhèm, lớ ngớ, lất phất, lầm rầm, lèo tèo, lưa thưa, lảng vảng, lăng xăng,…(1).

Cũng cần nói thêm về hệ quả của hai dạng láy này, là khi âm tiết đầu (tức âm tiết dùng để láy) có phần vần và thanh điệu giống nhau, thì đều có cùng một (hoặc một số) âm tiết láy giống nhau. Thí dụ, với các âm tiết (đồng thời là từ đơn) “bận”, “chận”, “hận”, “mận”, “rận”,… thì ở dạng láy đầu, đều có âm tiết láy là “lận” (“bận lận”, “hận lận”,…), và ở dạng láy sau, đều có các âm tiết láy là “bờ lận xận xận” (“chận: bờ lận xận xận”, “mận: bờ lận xận xận”,…).

Hai dạng láy để phủ định đang bàn ít sử dụng trong trường hợp có nhiều hơn một âm tiết dùng để láy. Trên thực tế, người viết chưa nghe có người láy các từ (hay tổ hợp) như “xe máy”, “ăn uống”, “giàu sang”, “hợp tác xã”. Có thể bấy giờ phải tách ra từng âm tiết (hay từ tố) để láy, như “xe le máy láy”, “ăn: bờ lăn xăn xăn, uống: bờ luống xuống xuống”, nhưng như thế nghe ra có vẻ “lặp cặp” do lạm dụng phương thức láy, cái thú vị của láy cũng sẽ giảm đi.

Về nghĩa, đây là hình thức láy mô hình, có yếu tố nghĩa chung là nhấn mạnh để phủ định một sự vật, hiện tượng hay một tính chất, trạng thái, hoạt động,… Hiển nhiên, những tổ hợp được tạo ra từ hai dạng láy vừa trình bày chỉ là những đơn vị lâm thời trong lời nói, không phải là đơn vị có sẵn trong ngôn ngữ. Nói khác đi, đây là những cụm từ tự do(2). Chúng được sử dụng trong phương ngữ Huế, tương tự hiện tượng iếc hoá ở phương ngữ Bắc(3), đặc biệt là dạng đầu.

Dưới đây, là hai mẩu truyện cười, có thể coi là sự minh họa cho việc sử dụng hai dạng láy vừa trình bày trong dân gian vùng Huế:

1. MÚI LÚI XƠ LƠ

Người đàn bà nọ, mỗi lần đi chợ phiên về, đến bữa cơm thường bỏ đũa nửa chừng rên đau nhức trong người không ăn được. Việc lặp lại mãi khiến anh chồng đâm nghi ngờ.


(Ảnh: Cinet)

Một hôm, đến phiên chợ, người chồng làm như tình cờ ghé qua, và thấy ngay vợ đang cắm cúi ngồi ăn ở bà hàng mít. Trong lúc chị đang mải mê nhai, thì có một người ăn xin đến ngả tay, nói:

– Cho xin múi!

Người đàn bà không ngẩng mặt lên, đáp cộc lốc:

– Múi lúi!

Người ăn xin năn nỉ:

– Cho xin xơ!

– Xơ lơ!

Kế đó là một loạt câu trả lời, gạt bỏ yêu cầu của người ăn xin mà chị ta vung ra: đựng lựng, cồi lồi, hột lột!…

Thấy cảnh này, anh chồng lặng lẽ bỏ về.

Bữa cơm hôm đó, chị vợ cũng ăn lưng bát rồi rên mệt người, lên giường nằm. Người chồng tỏ ra quan tâm đến sức khỏe vợ, nói:

– Hãy làm một con gà, đĩa xôi cúng trời đất, để nhờ phù hộ cho!

Người vợ không thể làm khác lời được. Khi lễ vật bày xong trước nhà, anh chồng đốt hương đèn, chắp tay trịnh trọng mà xướng lên rằng:

– Múi lúi, xơ lơ, đựng lựng, cồi lồi, hột lột, vỏ lỏ…
Bệnh tình này chẳng khó khăn chi,
Hãy tống nhanh bọn quỷ kia đi!
Xông phà(4) đây!… Xông phà nì!…

Người đàn bà biết chồng đã rõ chuyện, muốn lỡm mình, nhưng không dám thốt lên một lời. Và từ đó, chị ta thôi không rên đau ốm sau khi đi chợ phiên về nữa.

2. MỆ ỒN LẮM!

Một bà lão bán cá ở một khu chợ xép. Buổi chợ hôm ấy, có một chị nông dân mang cá mà gia đình tát bắt được từ thửa ruộng sâu của mình đến bán, ngồi choán phía trước bà ta. Bà lão bực cái chị không biết điều kia, nhưng không thể đuổi đi được, mới chửi đổng lên rằng:

– Tổ cha mệ nội cha mấy đứa làm vệ sinh sáng ni không chịu quét dọn. Tổ cha mệ nội cha…

Chị kia biết bà ta chửi khéo mình, gắt gỏng:

– Mệ nói nhiều quá!

– Nhiều bờ liều xiều xiều!

– Mệ nói ít thôi!

– Ít bờ lít xít xít!

– Mệ im đi!

– Im bờ lim xìm xim!

– Mệ ồn lắm!

– Ồn bờ lìm xìm xìm!” (5).

2.1.2. Ngoài hai dạng láy vừa nêu, còn có một vài trường hợp láy với dụng ý phủ định khác được tìm thấy trong đồng dao. Các hình thức láy này gần với lối giễu, nhại. Dưới đây là ba văn bản liên quan:

– Học trò, học trỏ, học tro,
Chưa xong ba chữ đã lo vét nồi.

- Học trò, học trẹt,
Đánh bẹt ra mo,
Chó chẳng dọn cho,
Học trò dọn lấy!

- Thầy sãi thầy sai,
Niêu hai cơm nếp,
Thầy cả đánh hết,
Đạo tràng ngồi không;
Tín chủ ngồi đồng,
Xin thầy miếng cháy!

So với những ngữ liệu đã dẫn trước, thì tính chất là cụm từ tự do của “học trò, học trỏ, học tro”, “học trò, học trẹt”, “thầy sãi thầy sai” ít rõ ràng hơn; tức chúng gần với phương thức láy hơn (trong lúc ấn tượng về láy thì không mạnh bằng).


(Ảnh: VOV)

2.2. Phủ định bằng hình thức sử dụng các mô hình dành riêng

2.2.1. Dạng phủ định A trong hai mô hình A thì/là B và A bằng/như B theo cách cho B có đặc điểm mâu thuẫn với A

Thường gặp A là một khái niệm trừu tượng, B là một hình ảnh cụ thể; và cái cụ thể, sinh động của B có đặc điểm mâu thuẫn với thuộc tính cơ bản của A, khiến A bị phủ định.

Đọc một số câu cửa miệng sau:

(1) Anh, xanh cọng đỏ càng (hoặc: Eng, xeng cọng đỏ càng)

(2) Chị, cái bị ba quai.

(3) Phiền, lên cầu Trường Tiền mà nhảy.(6)

(4) To bằng trôốc bả ruồi.

(5) Đẹp như cái bẹp mụ tra.

Ba câu đầu thuộc mô hình A thì/là B. “Cọng” và “càng” (người địa phương thường dùng để nói về cua, ghẹ) nếu thuộc vào một chỉnh thể (con cua, ghẹ), là cùng màu: khi còn sống cua, ghẹ có màu xanh, khi luộc chín ngả sang màu đỏ. “Xanh cọng đỏ càng” là sự trái lẽ, bất thường. Nó chỉ ra tính chất hai mặt, sự thiếu nhất quán. Làm anh mà lá mặt lá trái trong quan hệ với em, thì không còn là anh nữa (1). “Bị” dù to đến mấy cũng chỉ có hai quai. “Bị ba quai” là không bình thường, không có trong thực tế. Chị mà là/như “cái bị ba quai”, thì đó là người chị quái đản, thứ bỏ đi (2). “Lên cầu Trường Tiền mà nhảy” là một kiểu tự tử không phải sợ bị cứu sống, bởi nếu không chết vì gãy xương, thì cũng chết vì ngạt nước. Do tính chất “dữ dội” của kiểu chết này mà hiếm ai lại “nhảy” như vậy. Buồn phiền là chuyện bình thường của kiếp người, thuộc thất tình lục dục sinh ra, nếu hễ phiền là đi “nhảy” thì e trái đất không còn bóng con người. Tức chuyện “lên cầu Trường Tiền mà nhảy” là vô duyên, vô lối. Mà đã không thể nhảy thì cũng chớ nên phiền (“phiền” bị phủ định) (3).

Hai câu cuối thuộc mô hình A bằng/như B. “Trôốc bả” là bắp đùi, vế chân. Vế chân của ruồi chỉ nhếch hơn sợi lông một tí. To bằng thứ vừa nói, với cái nhìn của mắt thường, thật ra, là rất nhỏ. Khái niệm “to” (thường dùng để chỉ chức vụ của người được nói đến) bị hạ bệ (4). “Cái bẹp mụ tra” không mấy ai cho là đẹp. Đẹp như cái ấy thì rõ là… xấu! (5). Như vậy, tuy nói “to”, “đẹp” nhưng đồng thời cũng sử dụng những biểu hiện (có thể coi là minh họa cụ thể) đối nghịch, nhằm phủ định ngay, khiến chúng thực sự trở thành nhỏ, xấu.

Có thể dẫn thêm một số câu tương tự:

– Chị em, mắm nem ba đồng (câu cửa miệng);

– Ăn mà đẻ ông bộ(7) cho làng nhờ (câu cửa miệng);

– Bà con bắn súng canh nông không thấu (câu cửa miệng);

– Tội, lội xuống sông, mai mốt có chồng thì lội mà lên (đồng dao);

– Em khôn, em ở trong bồ; chị dại, chị ở kinh đô chị về (ca dao);

– Phen này quyết chí buôn to: buôn trấu dấm bếp, buôn tro trồng hành (ca dao);

– Nào ai hiếu nghĩa như anh: khi đau thì vắng, khi lành viếng thăm (ca dao);…

2.2.2. Dạng phủ định đặc biệt: mô hình Lo + A (A: một sự vật, sự việc hiển nhiên).

Mô hình Lo + A được cho là dạng đặc biệt, bởi tính chất cụ thể nhưng lại được sử dụng khá rộng rãi của nó. A về mặt ngữ pháp, có vai trò làm bổ ngữ (cho “lo”), về mặt ngữ nghĩa, nhằm biểu thị một sự vật, hiện tượng hay sự việc có tính chất hiển nhiên. Lo về một điều hiển nhiên là lo hão, lo một cách vô lối. Tức phủ định việc lo.

Thí dụ:

– Lo bò trắng răng.

– Lo trâu không có hàm trên.(8)

Ca dao có hẳn một bài “Mười lo” theo thể lục bát, mỗi dòng thơ thể hiện một mô hình Lo + A, dưới đây:

Một lo em bé trắng răng,
Hai lo người thấp không bằng người cao.
Ba lo thầy bói té rào,
Bốn lo con đĩ miệng chào khách buôn.
Năm lo thợ đúc có khuôn,
Sáu lo kẻ ở trên nguồn gian nan.
Bảy lo bà góa chửa hoang,
Tám lo dân làng hết gạo đi xâu.
Chín lo biển rộng hơn cầu,
Mười lo bà vãi trọc đầu khó coi.

3. Có thể còn một số hình thức phủ định khác được tìm thấy trong phương ngữ Huế, chẳng hạn: “Có chộ mặt ngang mặt dọc chi mô”, “Ai, ông cai bến đò, ông cò Dạ Lê, ông Kê An Cựu…”, “Biết có sống đặng đến mai mà để củ khoai đến mốt”, “Học chi mà học: học chọc bát cơm, học đơm cơm cháy, học cạy thủng nồi”, “Không mợ thì chợ cũng đông; mợ đi trong Quảng ai trông mợ về!”,… Nhưng chúng mang tính cá biệt, thiếu sự thu hút để có thể tạo nên những tập hợp hay chuỗi cùng loại. Do vậy, các miêu tả ở trên tiêu biểu hơn.

Bài viết thuộc một lĩnh vực nhỏ trong việc nghiên cứu về phương ngữ Huế. Tuy vậy, nó cũng phần nào cho thấy sắc thái riêng qua lời ăn tiếng nói của người bản địa, và sự thú vị đáng kể khi đối sánh với ngôn ngữ phổ thông.

Theo Tiều Nguyên (Tạp chí sông Hương)

————–

(1) Theo: Nguyễn Thiện Giáp, Từ vựng học tiếng Việt, Nxb. Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội, 1985; tr. 91-107.

(2) Phương ngữ Bắc Bộ có một hình thức láy để phủ định: tạo tiếng láy bằng cách lấy phụ âm đầu của tiếng được láy cộng với [-iếc]: “nhà nhiếc”, “sách siếc”, “đi điếc”, “xe đạp xe điếc”, “câu lạc bộ câu lạc biếc”,…

(3) Xét mặt cấu tạo, thì đây là hiện tượng trung gian giữa từ láy và cụm từ tự do.

(4) Xông phà: Lời người thầy cúng thường dùng trong các lễ xua đuổi yêu ma, có thể hiểu như: “Cút xéo ngay!”.

(5) Theo: Triều Nguyên, Truyện cười, truyện trạng và giai thoại xứ Huế, Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2010; tr. 91, và tr. 77.

Phân tích truyện “Mệ ồn lắm”: Theo các cách láy có trước (nhiều -> bờ liều xiều xiều; ít ->bờ lít xít xít;…), thì ồn không thể là “bờ lìm xìm xìm”. Cấu trúc tạo ra cái tục, còn lời nói thì vờ “lách” đi để kiêng tránh. Đó là chỗ “đắc dụng” của truyện cười này.

(6) Ở dạng mở rộng của câu này, có người đọc: “Anh có phiền lên cầu Trường Tiền mà nhảy, muốn đạo ngãi đến mụ Trùm Chanh, muốn thương anh đến mụ Bếp Lé”, phổ biến khoảng nửa đầu thế kỉ XX.

(7) Ông bộ: người có vóc dáng nam nhưng không có bộ phận sinh dục như những người đàn ông khác, thường được ưu tiên tuyển vào cung làm thái giám (làng, tổng có thể nhờ đó mà được giảm sưu dịch, nhưng bậc làm cha mẹ thì không mấy ai lại muốn con mình như vậy).

(8) Bò thì răng trắng, trâu thì tất yếu không có hàm trên.

(  http://hue.vnn.vn/vi/52/4579/Hue—Di-San/Mot-so-hinh-thuc-phu-dinh-cua-phuong-ngu-Hue.html?#.UmDXklOzMXz )